علل اربعه از دیدگاه ابن باجه: رفع دوگانگی موجود در تمایز ماده و صورت ارسطویی

نشانی: تهران، بزرگراه اشرفی اصفهانی، نرسیده به پل بزرگراه شهید همت، خیابان شهید قموشی، خیابان بهار، نبش کوچه چهارم، پلاک 1. علل اربعه از دیدگاه ابن باجه: رفع دوگانگی موجود در تمایز ماده و صورت ارسطویی. علل اربعه از دیدگاه ابن باجه: رفع دوگانگی موجود در تمایز ماده و صورت ارسطویی. علل اربعه از دیدگاه ابن باجه: رفع دوگانگی موجود در تمایز ماده و صورت ارسطویی. یوسف ثانی سیدمحمود، مقدم حیدری غلامحسین، اسکندری فائزه.

هوا و متعلقات آن ، غذاها و آب‌ها و نوشیدنى‌ها و متعلقات آن ، استفراغ و احتباس ، سرزمین‌ها و اماکن مسکونى و متعلقات آن، حرکت‌هاى بدنى و نفسانى، سکون و آرامش بدنى و نفسانى از اسباب فاعلى، خواب و بیدارى، انتقالات سنى و تفاوت در سن، و تفاوت در جنسیت، شغل و حرفه و عادت‌ها و هر آنچه با بدن انسان تماس پیدا مى‌کند که شامل عوامل سازگار با طبیعت بدن و عوامل ناسازگار با آن است. حکما براى هر یک از اجزاى اثرپذیر این جهان شرایط  و استعدادهایى را لازم مى‏دانند که هر استعداد در شکل مخصوص پدیده تحقّق می یابد ، و هر صورت قبلى ، نوعى استعداد براى رسیدن به صورت بعدى پدیده خواهد بود، همچنین بروز هر استعدادى ، زمان معیّن ، حرکت مشخّص ، و پیوستگى خاصّى را می طلبد ، که درک بشرى از تشخیص همه آنها عاجز است.

دانستن علتهای چهارگانه برای هر پدیده ای سبب می شود که تسلط بیشتری بر امور مربوط به آن داشته باشیم ، به عنوان مثال در مبحث اخلاط که ابن سینا علتهای چهارگانه را در مورد آنها ذکر می کند می توانیم  با پیدا کردن علتی که ایجاد مشکل کرده است درجهت رفع آن اقدام کنیم. در علوم حقیقى بیان شده که شناخت هر چیز مشروط به معرفت ما بر منشأ و علل آن است، به شرطى که منشأ و علل به طور آشکار خودنمایى کنند وگرنه باید آن را از طریق رویدادها و ویژگیهاى ذاتى آن کشف کرد.  بر طبق این توضیحات تندرستى و بیمارى نیز از این قاعده بیرون نیست و براى آن اسباب چهارگانه متصور مى‌باشد و ابن سینا در ابتدای کتاب قانون آنها را توضیح میدهد :.

اسباب فاعلى براى تندرستى و بیمارى، تمامى عوامل تأثیر گذار بر بدن انسان، شامل تغییردهنده حالات بدن، یا نگهدارنده آن مى‌باشد، این اسباب عبارتند از:. اسباب مادى براى تندرستى و بیمارى، به چیزهایى اطلاق مى‌شود که تندرستى و بیمارى در بستر آنها عینیت مى‌یابد و نزدیک‌ترین سبب مادى آن، عضو و روح است. ارسطو در کتاب «طبیعیات» درباره علل اینگونه می گوید : 1- علت در معنای نخست ، آن عاملی است که با عمل خود، چیزی را به وجود می آورد. اسباب غایى تندرستى و بیمارى، افعال   مى‌باشند و در شناخت افعال، شناخت قوا و همچنین شناخت ارواحِ   حمل کننده قوا، لازم است. اسباب صورى تندرستى و بیمارى، عبارتند از مزاج‌ها و قوایى که پس از مزاج به وجود مى‌آیند، و آمیزه‏ها  (ترکیب‌های اعضاى بدن).

علل چهارگانه ارسطو/تعبیر ارسطو از خوشبختی و فضیلت

چنان که تحقیق ارسطو ذر تاریخ جانوران او نشان میدهد، ما جوجه جدیداً از تخم بیرون آمده را فقط هنگامی می شناسیم که علت مادی آن و مراحل تکاملی آن را در تخم مرغ و نیز صورت مرغ بالغی که در آن رشد می یابد شناخته ایم، مثلاً  ما یک زندگی انسانی، مثلاً زندگی افلاطون را، فقط هنگامی می توانیم بشناسیم که ببینیم چگونه واپسین مراحل دستاوردهای او چون فیلسوف از نخستین مراحل مادی دودمان خانوادگی او، آموزش او، روابط او با سقراط، پارمنیدس، هراکلیتوس و سوفسطاییان، تجربه او از حکومت دموکراسی و اشرافی و جنگ رشد یافت. خوشبخی برای موجودات انسانی در فعالیت مطابق با فضایل و کمالات اخلاقی است به شرطی که فعالیت فضیلانه در طی یک عمر ادامه یابد چنان که در اخلاق نیکوماخوسی، ارسطو میگوید خیر انسان در آن است که روح او در تمامی زندگی اش در راه کمال سیر کند، زیرا همچنان که با یک گل بهار نمی شود، نیکی یک روزه یا چند روزه شخص را کامل و سعادتمند نمی سازد.

رویکرد ارسطو به فضایل اخلاقی آشکارا زاییده فرهنگ و سنن یونانی خودش می باشد ولی این رویکرد حس مشترک سالم و معتدل را نیز به نمایش می گذارد، تمرکز بر شرایط موجود و نتایج بالقوه آن و احترام به افکار عمومی و خرد اعصار که ما اکنون آن را با ارسطو گرایی تداعی می کنیم. 1-علت مادی (مواد و مصالح لازم برای ساخت خانه) 2- علت صوری (خانه ای که ساخته می شود، شکلی که باید فعلیت یابد) 3- علت فاعلی (کار و ابزارهایی که خانه را چونان معلول شان ایجاد می کنند) 4- علت غائی (منظوری که خانه برای آنها ساخته می شود). نیروی پردوام اصول علیت ارسطو نگرش اوست که بنابر آن هر چیزی به طورکلی تنها هنگامی که به ادراک در می آید که به وسیله علت مادی آن تعیین شده باشد، ماده ای که مراحل شی ای از میان آن طی شده است و صورت یا الگویی که درون آن شکل گرفته است.

خوشبختی به نیکی های بیرونی نیز نیاز دارد، چونان تمرین فضیلت، این آسان نیست که شخص بدون وسیله، بدون کمک، بدون ثروت و قدرت سیاسی به کارهای شرافتمندانه برخیزد، برخی نیکی های بیرونی هستند که فقدان آن سعادت اعلا را ضایع می سازد. در این برتری نهادن به زندگی تاملی و فکری، ارسطو بیانگر ارزش های افلاطونی است در حالی که وی تصدیق می کند که همه انسان ها قابلیت یا مجال عقلانی برای تامل و تعمق در حقیق و تجربه کردن این علی ترین کیفیت و خوشبختی را ندارند. اینجا ارسطو نخستین عبارت بندی فلسفی برهان جهان شناختی وجودخدا را فراهم می سازد که خدا چونان علت اولیه ضروری رشته تغییرات علّی در عالم است؛ این برهان را بعداً تامس قدیس و دکارت مورد استفاده قرار دادند.

کلیدواژه علل چهارگانه ‏/ (4 مقاله)

کلیدواژه ها : اعراض ذاتی کون و فساد درجات وجود تبیین غایی داده و صورت علل چهارگانه علت مکانیکی جوهر طبیعی. مجله : جستارهایی در فلسفه و کلام » بهار و تابستان 1391 - شماره 88 علمی-پژوهشی/ISC (‎14 صفحه - از 89 تا 102 ).

کلیدواژه ها : ارسطو ابن‌سینا علت غایی علل چهارگانه عالم تحت‌القمر عالم فوق‌القمر. مجله : فلسفه علم » بهار و تابستان 1398، سال نهم - شماره 1 علمی-پژوهشی/ISC (‎29 صفحه - از 83 تا 111 ).

مجله : تاریخ فلسفه » پاییز 1391 ، سال سوم - شماره 2 علمی-پژوهشی/ISC (‎24 صفحه - از 149 تا 172 ). نویسنده : مقدم حیدری، غلامحسین؛ نویسنده مسئول : اسکندری، فائزه؛. مجله : آینه معرفت » بهار 1393 - شماره 38 علمی-پژوهشی/ISC (‎20 صفحه - از 23 تا 42 ).

منبع